Ο ύπνος είναι μια σύνθετη και δυναμική διαδικασία που διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στη λειτουργία του εγκεφάλου και στη συνολική ευεξία. Ο κύκλος του ύπνου αποτελείται από διαφορετικά στάδια, καθένα από τα οποία έχει τα μοναδικά χαρακτηριστικά και σημασία για τη δραστηριότητα και την αποκατάσταση του εγκεφάλου.
Ο ύπνος έχει σημαντικό ρόλο στην παγίωση της μνήμης, η οποία είναι η διαδικασία συντήρησης και οργάνωσης των νεοαποκτηθέντων πληροφοριών στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Οι έρευνες δείχνουν ότι ο ύπνος, ιδίως ο ύπνος NREM και ο ύπνος REM, είναι απαραίτητος για την παγίωση της μνήμης. Ο ύπνος NREM σχετίζεται με την σταθεροποίηση πραγματολογικών και δηλωτικών αναμνήσεων, όπως η ανάμνηση συγκεκριμένων ημερομηνιών ή ιστορικών γεγονότων. Από την άλλη πλευρά, ο ύπνος REM εμπλέκεται στην παγίωση διαδικαστικών και συναισθηματικών αναμνήσεων, συμβάλλοντας στη διατήρηση κινητικών δεξιοτήτων και στην επεξεργασία συναισθηματικών εμπειριών.
Σύμφωνα με έρευνες, ο ύπνος έχει αποδειχθεί πως παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία του οργανισμού μας, όχι μόνο αποτρέποντας τον κίνδυνο παθήσεων όπως η παχυσαρκία και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, αλλά βελτιώνει και την ικανότητά μας στη μάθηση και γενικά την καθημερινή μας απόδοση.
Οι ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο αναφέρουν σε μελέτες πως ο ύπνος ενισχύει τη μνήμη και μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να συνεχίσουν να μαθαίνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ενοποιώντας τις πρόσφατα κωδικοποιημένες μνήμες και αποτρέποντας την αποδόμηση παλαιότερων. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, ο εγκέφαλος μετατρέπει το υλικό που έχουμε μάθει κατά τη διάρκεια της ημέρας σε ενεργή γνώση και ενισχύει τη μακροπρόθεσμη αποθήκευση του νέου υλικού, μετατρέποντας την ασυνείδητη γνώση σε συνειδητή.
Ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα απασχολημένος όταν κοιμόμαστε, καθώς τείνει να «επαναλαμβάνει» όλα όσα μάθαμε μέσα στην ημέρα. Ο ύπνος συμβάλλει στην αναδιοργάνωση των αναμνήσεων και τις παρουσιάζει με τον πιο εμπεριστατωμένο τρόπο. «Τα ευρήματα μας αποδεικνύουν ότι οι αναμνήσεις είναι δυναμικές και όχι στατικές, καθώς ακόμα και οι παλαιότερες αναμνήσεις δεν παραμένουν ως έχουν στον εγκέφαλο αλλά ανανεώνονται διαρκώς όσο εμείς κοιμόμαστε» δήλωσε χαρακτηριστικά ο Maksim Bazhenov, PhD, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης και καθηγητής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο. «Πιστεύουμε ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου τόσο οι παλιές όσο και οι νεότερες αναμνήσεις παίζουν ξανά και ξανά, γεγονός που αποτρέπει τη λήθη και ενισχύει την ικανότητα ανάκλησης. Για να φιλοξενήσουμε όλες τις αναμνήσεις χρειαζόμαστε ύπνο», συμπληρώνει.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ απέδειξαν πως όταν κάποιος επαναλαμβάνει ασκήσεις για να μάθει κάτι, όσο περνούν οι ώρες τόσο πιο δύσκολο του είναι να το μάθει καλά, προκαλώντας του ευερεθιστότητα, απογοήτευση και μείωση στη δυνατότητα εκμάθησης. Εάν όμως κάτω από αυτές τις συνθήκες, του επιτραπεί να κοιμηθεί για μία ώρα έστω, τότε βελτιώνονται σημαντικά οι δυνατότητες του, για περαιτέρω εκμάθηση και ανέρχονται στο ίδιο επίπεδο που έχει κάποιο άτομο όταν ξυπνήσει το πρωί.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι το φαινόμενο της ευεργετικής επίδρασης του ύπνου στη μνήμη και στη μάθηση οφείλεται στην απελευθέρωση των οπτικών οδών του εγκεφάλου που εντοπίζονται στον εγκεφαλικό φλοιό. Οι πληροφορίες μαζεύονται στον οπτικό εγκεφαλικό φλοιό, αλλά απαιτούνται νέοι μηχανισμοί και χρόνος για να γίνει η επεξεργασία των νέων πληροφοριών και στη συνέχεια να αποθηκευτούν στη μνήμη. Η εξουθένωση του ατόμου που μαθαίνει συμβαίνει, όταν υπάρξει κορεσμός των μηχανισμών επεξεργασίας και αποθήκευσης των πληροφοριών αυτών.
Σε έρευνα που μελετούσε την επίδραση του ύπνου στη μνήμη και στη μάθηση σε παιδιά ηλικίας 8 έως 11 ετών, βρέθηκε ότι μετά από μια νύχτα ύπνου τα παιδιά μπορούσαν να θυμούνται περισσότερα πράγματα και να κατακτούν καλύτερα τη νέα γνώση σε σύγκριση με τα παιδιά που έμειναν ξύπνια στο μεσοδιάστημα. Επίσης, οι έρευνες έδειξαν πως τα παιδιά που κοιμούνται περισσότερο τη νύχτα μπορούν και συγκεντρώνονται περισσότερο τη μέρα και είναι πιο κοινωνικά και έχουν καλύτερη σχολική απόδοση. Ο υγιής ύπνος στα παιδιά λειτουργεί θετικά στη νευρολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου τους, λειτουργώντας σαν πηγή ενέργειας για τον εγκέφαλο και είναι μηχανισμός πρόληψης προβλημάτων μάθησης και συμπεριφοράς.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής όμως, πολλές φορές μας οδηγεί στη μείωση της συνολικής διάρκειας του ύπνου με αποτέλεσμα να μειώνει τις ικανότητες στη μάθηση και να εξασθενεί τη μνήμη μας.
